Leirvik Gard
Not available in English
Frå Leiglendingar til sjølveigarar
I 1745 kjøpte Holck-slekta garden, og var i deira eiga i vel hundre år. I 1744 hadde det vore ein brann på garden, og våningshuset saman med eldhus, stabbur og ei mjølkestove brann ned, alt under eitt tak. Gardeigaren, enkefru Elisabeth van der Lippe Knagenhjelm, tilbaud då leiglendingen, Ole Mikalson, garden for 100 riksdalar, som etter brannen neppe var verd meir enn 10 rdl. Sjølvsagt makta ikkje ein leiglending dette, og då var det fritt fram for Ole Isaksen von Holck som fekk garden for 30 rdl, og dermed starta ein periode på 100 år med embetsmannsbusetnad på garden.
Komfertabelt posthus og smørbrød med gamalost
Ein og annan utanlands turist kom stundom forbi på postvegen, mellom andre ein fransk emigrant på veg sørover i november 1799. Han merka seg spesielt sed og skikk langs ruta, og tykte at den respekt damene synte sin herre og husbond var langt over streken medan skysskarane mellom Rutledalen og Leirvik var i overkant griske. I 1833 var ein engelskmann innom. Har drog langs postvegen med hest og karjol, og noterte mellom anna at i ”Leervig fann han det mest komfortable posthus på denne kanten av landet; kvitmåla, godt vedlikehalde og velutstyrt med innbu som i eit herskapshus. Dette var nok ”gjestgjevarhuset” til Holck-familien. Når engelskmannen i tillegg vart traktert med gamalost, kunne det ikkje betre verte.
Holck-slekta i 100 år
Under Den nordiske krigen (1700 – 1721) vart det oppretta sesjons- og eksersisplass i Bøfjorden for Vestre og Yttre Sognske Compagnie. Dei militære av alle ulike grader sette sittpreg på Leervigen og grendelaga omkring i over 100 år. Her kom då Ole von Holck i 1744 og kjøpte garden alt året etter. Kaptein Holck var også mykje oppteken av lokale tilhøve, og han var ein forkjempar for ”Den trondhjemske postvei” forbi Leirvik, og for bygging av bygdesag på Tveit.
Seinare eigarar av Holck-ætta var sonen Jakob Elias Holck og bror hans Hans Henrik Hornemann Holck. Etter Hans Henrik fekk Knut Kraft Holck garden. Knut Kraft var broren til den kjende stortingsmannen Ole Elias Holck. Til saman var dei 14 sysken, men seks av borna døydde som små. Syster til Ole Elias og Knut Kraft, Henriette Margrethe var i mange år hushaldar for Knut Kraft på Leervigen Gaard, og ho var den som bygde husa i det som seinare er kalla ”Døscherhagen”.Henriette Margrethe var ugift, og etter henne vart denne eigedommen overført til dotter til Knut Kraft, Anna Margrethe som var gift Døscher.
Gardeigar og militær
Det gjekk ikkje så mange tiår før bygningane på garden var i rimeleg god stand, og Leirvik gard framstod som ein liten tettstad med 21 store og små bygningar, og altså ein rimeleg velutstyrt gard. Til garden høyrde også sildekast og laksefiske som ved sida av gardsdrifta framleis var viktig leveveg attåt militære oppgåver. Ølbrygging var ein viktig tradisjon, og enkefru Holck fekk 2. november 1821, i ein alder av 73 år, løyve til å drive gjestgiveri.
Sjølv om dei på garden hadde 8 kyr, ein hest og 20 – 30 sauer, var ikkje gardsdrifta så mykje å skryte av, for betydelege minussider var manglande støl,og gode nok utmarksbeite. Med omsyn til sol låg garden heller ikkje ”midt i smørauge”, men jorda gav rimelege mengder med havre og poteter, men det var lite å hente i frukthagen.
Kaptein von Holck vart postopnar då postruta kom i gang i 1786. Han hadde tilsyn med postbøndene og kontrollerte at dei transporterte posten med vyrnad og heldt dei oppsette tidene. I byrjinga fekk postopnaren i Leirvik inga direkte godtgjerdsle for denne tenesta; det var eit offentleg ombod som vart pålagd skrive- og leseføre langs ruta, men postmannen fekk i alle fall portofridom for sine eigne, private brev.
Kjærleik og gardhandel
Så i 1845 er Holck-slekta si tid på Leirvik gard over, berre i Døscherhagen var slektningar enno å sjå. Soga seier at ein dag i 1850-åra kom Johan Henrik Frantzen Wolff i land i Leirvik saman med ein son av Holck-familien. Der fekk Johan auga på ei påfallande vakker kvinne , Monsine Byrkjeland, og i 1858 vart dei gifte. Var dette den eigentlege grunnen til at Johan Wolff i 1855 vart eigar av Leirvik gard? I alle fall begynte det no ein ny epoke i Leirvik. Johan Wolff var eigar av garden like til 1904. Han var både handelsmann og postopnar, og ordførar i 27 år, frå 1866 til 1893.
Etter Johan vart sonen, Knut, neste eigar, og dreiv både dampskipsekspedisjon, post, telefon, skyss-stasjon og pensjonat. Frå 1939 var Erling eigar av garden, men no skjedde det også utskiljingar frå hovudbruket.
Alt i 1910 vart Øykjeneset fråskilt. I 1943 Sjøtun der mange i Vikja hugsar bustad, butikk og bua til Trygve Systad. Berre nokre år seinar var bruka til Knut Wolff og Carl Wolff utskilt, og grenda Leirvik byrja verte lik staden slik vi hugsar den nokre tiår attende.